Το αιώνιο ερώτημα για το πόσο θα διαρκέσουν τα παπούτσια σας που μόλις αγοράσατε με τις οικονομίες σας και μάλιστα σε διόλου ευκαταφρόνητη τιμή, έγινε ξαφνικά επίκαιρο πριν από μερικούς μήνες, όταν η Tigst Assefa σημείωσε παγκόσμιο ρεκόρ στο Μαραθώνιο φορώντας το ζευγάρι Adizero Adios Pro Evo 1, το οποίο η Adidas ονόμασε «παπούτσι μαραθωνίου μίας χρήσης». Αυτή η εξέλιξη πυροδότησε αρκετές συζητήσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα και την προσβασιμότητα σε αντίστοιχου κόστους παπούτσια (το επίμαχο ζευγάρι κοστίζει 500 ευρώ!). Ωστόσο ταυτόχρονα χρησίμευσε ως υπενθύμιση για το πόσα λίγα γνωρίζουμε πραγματικά για την ωφέλιμη ζωή των παπουτσιών τρεξίματος, ειδικά στη νέα εποχή των σούπερ παπουτσιών(super shoes) με χοντρό αφρό.

 

 Ευτυχώς, υπάρχουν μερικά ενδιαφέροντα νέα δεδομένα σε μια μελέτη από ερευνητές στην Ισπανία, με επικεφαλής τον Victor Rodrigo-Carranza του Πανεπιστημίου της Castilla-La Mancha. Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν στο Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sports, και συνέκριναν παπούτσια κατασκευασμένα με μοντέρνο σούπερ αφρό με αυτά που είχαν μια παραδοσιακή ενδιάμεση σόλα EVA, πριν και μετά από 500 χιλιόμετρα χρήσης. Διαπίστωσαν ότι τα νέας τεχνολογίας παπούτσια χάνουν τη «μαγεία» τους πιο γρήγορα και σε τέτοιο βαθμό που τα super shoes καθίστανται (μετά απο 500 χιλιόμετρα) σχεδόν το ίδιο με τα παραδοσιακής τεχνολογίας .

Πριν εμβαθύνουμε στις ιδιαιτερότητες της νέας μελέτης, αξίζει να σκιαγραφήσουμε το υπάρχον πλαίσιο. Η συμβατική σοφία που έχουμε ακούσει σε όλη τη διάρκεια της δρομικής μας ζωής αναφέρει οτι τα παπούτσια συνήθως διαρκούν κάπου μεταξύ 500 και 800 χιλιομέτρων .Αυτό βασίζεται σε κάποιο μείγμα αθροιστικής εμπειρίας και ατελών δεδομένων, μερικά από αυτά έχουν δημοσιευθεί ενώ άλλα βασίζονται στα στοιχεία των ίδιων των εταιρειών που τα κατασκευάζουν.

 Για παράδειγμα, υπάρχει μια μελέτη του 1985 που μέτρησε την απορρόφηση κραδασμών μεταξύ 0 και 800 χιλιομέτρων(500 μίλια) , χρησιμοποιώντας ένα μηχάνημα για την προσομοίωση των επιπτώσεων του τρεξίματος, καθώς και δύο εθελοντές που έκαναν 800 πραγματικά χιλιόμετρα. Ακολουθεί ένα παράδειγμα του πώς άλλαξε η απορρόφηση κραδασμών με τα χιλιόμετρα για ένα συγκεκριμένο παπούτσι:

Πηγή: American Journal Of Sports Medicine

Συνολικά, η δοκιμή διαπίστωσε ότι τα παπούτσια διατήρησαν περίπου το 80% της απορρόφησης κραδασμών μετά από 240 χιλιομετρα (150 μίλια) και το 70% μετά από 800 χιλιόμετρα (500 μίλια). Μπορείτε να δείτε ότι η καμπύλη ισοπεδώνεται μεταξύ 500 χιλιομέτρων και 800 χιλιομέτρων περίπου(300 μίλια εως 500 μίλια περίπου) .

Αυτά τα στοιχεία καθόρισαν εν πολλοίς και τη συμβατική σοφία στην οποία αναφερθήκαμε εισαγωγικά και η οποία επικρατεί μέχρι και σήμερα για τη διάρκεια ζωής των παπουτσιών.

Ίσως αναρωτιέστε εάν η απορρόφηση κραδασμών, όπως μετράται από ένα υδραυλικό σύστημα αυτοκινήτου, είναι πραγματικά αυτό που έχει σημασία για τους δρομείς. Πιο πρόσφατη έρευνα εξέτασε άλλες μετρήσεις.Μελέτη του 2020, για παράδειγμα, χρησιμοποίησε πάτους με ανίχνευση δύναμης για τη μέτρηση της μέγιστης πίεσης σε διάφορα μέρη του ποδιού, δοκιμάζοντας πώς άλλαξε ένα παπούτσι New Balance 738 απο τα 345 χιλιόμετρα(215 μίλια) στα 690 χιλιόμετρα(430 μίλια). Όπως δείχνει η παρακάτω εικόνα, οι υψηλότερες πιέσεις παρατηρούνται στο μέσο και στο μπροστινό μέρος του ποδιού:

Πηγή: International Journal of Environmental Research And Public Health

Αυτές οι πιέσεις παρέμειναν σχεδόν αμετάβλητες μετά από 690 χιλιόμετρα (430 μίλια).Ωστόσο η μέγιστη πίεση στο μέσο του ποδιού αυξήθηκε από 388 σε 450 εως 590 kilopascals- (Το πασκάλ είναι μονάδα μέτρησης της πίεσης και ορίζεται ως η δύναμη που ασκείται από 1 newton σε επιφάνεια 1 τετραγωνικού μέτρου. Το κιλοπασκάλ (kPa) είναι πολλαπλάσιο του πασκάλ (Pa, 1 kPa = 1000 Pa)-,σημειώνοντας αύξηση 50 %.

Δεν είναι σαφές γιατί αυξάνεται η πίεση στο μέσο του ποδιού. Ίσως η σχετική έλλειψη αντικραδασμικής προστασίας στο μέσο του ποδιού το καθιστά λιγότερο ανθεκτικό. Θα μπορούσε επίσης να ευθύνεται ότι οι υψηλότερες πιέσεις στο πίσω μέρος και στο μπροστινό μέρος του ποδιού διασπούν την απορρόφηση κραδασμών σε αυτές τις περιοχές και μετατοπίζουν το φορτίο στο μεσαίο πέλμα. Είτε έτσι ,είτε αλλιώς, είναι σαφές ότι το αντικειμενικό φορτίο στο πόδι έχει αλλάξει μετά από 690 χιλιόμετρα.

Και είναι ενδιαφέρον ότι η αντιληπτή αντικραδασμική προστασία που αναφέρθηκε από τους εθελοντές-χρήστες επιβεβαίωσε αυτήν την αλλαγή. Όσοι ανέφεραν ότι αισθάνονταν λιγότερη απορρόφηση στο μέσο του ποδιού με τα φθαρμένα παπούτσια, όντως έτειναν να έχουν τις υψηλότερες μέγιστες πιέσεις στο μέσο του ποδιού τους.

 

Έτσι, η συνολική εικόνα στην εποχή πριν από τα σούπερ παπούτσια υποστήριξε την άποψη ότι τα παπούτσια χάνουν σταδιακά την απορρόφησή τους και φτάνουν στο παραγωγικό τους «τέλος» στο εύρος μεταξύ 500 και 800 χιλιομέτρων.

Στη συνέχεια ήρθε το Vaporfly της Nike το 2017, χρησιμοποιώντας μια πλάκα από ανθρακονήματα και ένα παχύ στρώμα απορρόφησης για να υποσχεθεί καλύτερη δρομική οικονομία με αντάλλαγμα τότε 200 έως 250 ευρώ και με υποσημείωση ότι διαθέτει λιγότερη ανθεκτικότητα. Καθαρά εμπειρικά και χωρίς επιστημονικά στοιχεία ένας αριθμός χιλιομέτρων που θεωρούνταν ασφαλής για μέγιστη απόδοση του συγκεκριμένου παπουτσιού δεν ξεπερνούσε τα 200 χιλιόμετρα.

Το μυστικό των super shoes βρίσκεται στον αφρό και όχι στο carbon

Αξίζει να σταθούμε για λίγο στους αφρούς παπουτσιών για τρέξιμο. Τα περισσότερα παπούτσια τρεξίματος χρησιμοποιούσαν EVA (αιθυλένιο-οξικό βινύλιο), στη συνέχεια το 2013 το Boost της Adidas έκανε δημοφιλή την TPU (θερμοπλαστική πολυουρεθάνη) και στη συνέχεια το Vaporfly της Nike το 2017 ανέδειξε το PEBA ( πολυαιθερικό). Μια μελέτη διαπίστωσε ότι η απόδοση ενέργειας ήταν 66% για το EVA, 76% για το TPU και 87% για το PEBA.

 Ενώ έχει γίνει άφθονη κουβέντα για τις πλάκες από ανθρακονήματα, το βάρος των αποδεικτικών στοιχείων αναφέρει όλο και περισσότερο ότι το μεγαλύτερο μέρος της ¨μαγείας¨ στα σούπερ παπούτσια προέρχεται από τους αφρούς. Δυστυχώς, η ίδια η ιδιότητα που τα κάνει τόσο καλά—η αιθέρια ελαφρότητά τους— τα κάνει επίσης λιγότερο ανθεκτικά. Οι κύριες διαφορές προκύπτουν από τις τροποποιήσεις που κάνουν οι κατασκευαστές για να ανταλλάξουν την απόδοση και τη μακροζωία (μαζί με την τιμή, φυσικά). Αυτό καθιστά δύσκολη την έκδοση γενικών οδηγιών σχετικά με τη διάρκεια ζωής των σούπερ παπουτσιών γιατί πολύ απλά εξαρτάται από το παπούτσι και τον αφρό.

 Ωστόσο, ένα σημείο δεδομένων είναι καλύτερο από το μηδέν, γεγονός που μας φέρνει πίσω στη μελέτη του Rodrigo-Carranza. Τα παπούτσια που χρησιμοποίησε ήταν ειδικά πρωτότυπα που κατασκευάστηκαν για τη μελέτη από την εταιρία On, σχεδόν πανομοιότυπα εκτός από το ότι το ένα σετ είχε ενδιάμεση σόλα EVA ενώ το άλλο είχε ενδιάμεση σόλα PEBA. Και οι δύο εκδόσεις είχαν κυρτή πλάκα από ανθρακονήματα. 22 εθελοντές πραγματοποίησαν ένα τεστ δρομικής οικονομίας για να μετρήσουν πόση ενέργεια δαπάνησαν με δεδομένο ρυθμό, μία φορά με ¨φρέσκα¨ παπούτσια και μία φορά με φορεμένα παπούτσια(Τα είχαν τρέξει οι ίδιοι χρήστες για 280 χιλιόμετρα).

Το βασικό εύρημα: Η κατανάλωση ενέργειας στο νέο παπούτσι PEBA ήταν 1,8% χαμηλότερη από ό,τι στο νέο παπούτσι EVA. Αυτό ενισχύει την υπόθεση ότι ο ίδιος ο αφρός είναι ένα μεγάλο μέρος της ¨μαγείας¨, καθώς και τα δύο παπούτσια είχαν πλάκες από ανθρακονήματα. (Σημ: Δεν είναι όλοι οι αφροί PEBA ίδιοι, επομένως δεν γνωρίζουμε αν ο αφρός της On είναι τόσο καλός όσο της Nike).Ένα ακόμη εύρημα: Μετά από 450 χιλιόμετρα δεν υπήρχε σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο παπουτσιών. Το παπούτσι EVA δεν έχασε απολύτως τίποτα, ενώ το παπούτσι PEBA χειροτέρεψε κατά 2,2%.

 

 Δεν αξίζει να κάνουμε μεγάλες υποθέσεις για το πότε ένας τύπος παπουτσιού γίνεται καλύτερος από τον άλλο. Ποιος ξέρει τι συμβαίνει μετά από 450 χιλιόμετρα ; Ή Ποιος ξέρει τι συνέβη μετά από 45 χιλιόμετρα; Επιπλέον, υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που μπορεί να είναι σχετικοί. Ένας από τους ενδιαφέροντες ισχυρισμούς είναι ότι οι σούπερ αφροί διατηρούν τις ιδιότητές τους ακόμη και σε ψυχρές χειμερινές συνθήκες, ενώ οι αφροί με βάση το EVA γίνονται πολύ πιο άκαμπτοι.

Σε ορισμένα παπούτσια, η σφριγηλότητα υπερδιπλασιάστηκε μετά από δοκιμή σε χαμηλές θερμοκρασίες. Έτσι ίσως ένα φθαρμένο σούπερ παπούτσι είναι ακόμα καλύτερο από ένα νεότερο EVA παπούτσι για όσους διαμένουν σε περιοχές με χαμηλές θερμοκρασίες. Επίσης έχει διαπιστωθεί οτι οι αφροί παπουτσιών χρειάζονται περισσότερες από 24 ώρες για να ανακάμψουν μετά από ένα τρέξιμο και μερικοί ανακάμπτουν πιο γρήγορα από άλλους, επομένως είναι λογικό να εναλλάσσονται διαφορετικά ζευγάρια προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η άνεση και η διάρκεια ζωής των παπουτσιών.

Η εμπειρική προσέγγιση

Πέρα από τα επιστημονικά στοιχεία και επειδή κάθε πόδι αλλά και κάθε παπούτσι είναι μοναδικό , έχει ιδιαίτερη αξία η εμπειρική προσέγγιση. Μια γενική κατεύθυνση είναι να έχετε «εν κινήσει» δυο ή τρία ζευγάρια και να τα εναλλάσσετε θέτοντας εκτός χρήσης όποιο εκτιμάτε οτι αρχίζετε και το αισθάνεστε πλέον επίπεδο. Είναι μια αξιοσημείωτη αίσθηση, ειδικά αν ένα από τα άλλα ζευγάρια είναι σχετικά νέα και νιώθετε την αναπήδηση και την επιστροφή ενέργειας. Στη συνέχεια και κινούμενοι στο πνεύμα αυτού του αρχικού γραφήματος που αναλύσαμε παραπάνω, αρχίζετε να εστιάσετε στα παπούτσια σας που έχουν γράψει πάνω από 500 χιλιόμετρα δίνοντας προσοχή στο πως νιώθετε με αυτά τόσο όταν τρέχετε όσο και μετά καθώς και στο αν η φθορά στην εξωτερική σόλα αλλάζει τη γωνία προσγείωσης του πέλματος σας. Μόλις αρχίσετε να νιώθετε μερικούς πόνους έχει έρθει η ώρα να αποσύρετε άμεσα το... επίπεδο παπούτσι. Αυτή η προσέγγιση λειτουργεί αρκετά καλά για να σας κρατά υγιείς μακριά από τραυματισμούς που μπορούν να οφείλονται σε ένα παλιό ζευγάρι παπούτσια.