Μελέτη του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ προειδοποιεί ότι αγωνιζόμενοι και θεατές θα έρθουν αντιμέτωποι με συνθήκες ακραίας ζέστης, συνεπεία της κλιματικής κρίσης. Ο συντάκτης της μελέτης και δύο καθηγητές του ΕΚΠΑ εξηγούν τον κίνδυνο και προτείνουν ενδεδειγμένες λύσεις

Λιποθυμούσαν. Έκαναν εμετό. Μεταφέρονταν με καροτσάκια για να μην καούν από το ταρτάν. Φοβούνταν ότι θα πεθάνουν από θερμοπληξία. Οι αθλητές των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκιο προ τριετίας (είχαν μεταφερθεί έναν χρόνο μετά λόγω πανδημίας) έδειξαν ότι η κλιματική κρίση και τα φαινόμενα τις ακραίας ζέστης δεν είναι σύμμαχοί τους – το ακριβώς αντίθετο.

 

Οι προηγούμενοι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν χαρακτηριστεί οι θερμότεροι στην ιστορία. Το Μουντιάλ του Κατάρ είχε μεταφερθεί από το καλοκαίρι στο φθινόπωρο. Υπάρχει, άραγε, ρίσκο να αποδειχθεί η σπουδαία επικείμενη αθλητική διοργάνωση του Παρισιού η θερμότερη στα χρονικά; 

Σύμφωνα με την έκθεση «Δακτύλιοι της Φωτιάς: Κίνδυνοι θερμότητας στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού», που υπογράφεται από δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ, όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι οι πιθανότητες οι Αγώνες του Παρισιού να είναι οι θερμότεροι στην ιστορία δεν μπορούν να αγνοηθούν. Οι συντάκτες προειδοποιούν ότι οι αθλητές και οι αθλήτριες αλλά και το κοινό θα έρθουν αντιμέτωποι με υψηλές θερμοκρασίες και κλιματικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, οι οποίες θα επιβαρύνουν τον ανθρώπινο οργανισμό σε σημείο… συναγερμού.

Ο καθηγητής Ανθρώπινης και Εφαρμοσμένης Φυσιολογίας του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ, Μάικ Τίπτον, συν-συντάκτης της έκθεσης με τον αναπληρωτή καθηγητή Φυσιολογίας της Ασκησης Τζο Κόρμπετ, λέει στην «Κ» πως «η πιθανότητα να υπάρξει κύμα καύσωνα την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων είναι περίπου πέντε φορές μεγαλύτερη το 2024 απ’ ό,τι ήταν όταν διεξήχθησαν οι Αγώνες στο Παρίσι το 1924: αυτό οφείλεται κυρίως στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή».

Οι χώρες αργοπορούν, η θερμοκρασία βιάζεται

Η αργή –και συχνά απρόθυμη– ανταπόκριση των χωρών στις συνθήκες που έχουν προκαλέσει και εξακολουθούν να επιβαρύνουν την κλιματική κρίση έχει αποδειχθεί επιζήμια, εν προκειμένω, για τις μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις, ιδίως εκείνες όπου οι αθλητές και οι αθλήτριες καταπονούν για ώρες τον οργανισμό τους. Πέραν όλων των άλλων επιπτώσεων ασφαλώς.

Τα τρία τελευταία χρόνια, από τους Αγώνες του Τόκιο κι εντεύθεν, η θερμοκρασία έχει πάρει την ανιούσα. Μάλιστα, αν κοιτάξουμε τα δεδομένα και τις μετρήσεις, εκατό χρόνια πριν, όταν το Παρίσι είχε διοργανώσει και πάλι τους Ολυμπιακούς Αγώνες, η μέση θερμοκρασία της Γης έχει αυξηθεί κατά 3,1 βαθμούς Κελσίου. Για τη γαλλική πρωτεύουσα συγκεκριμένα, από το 1924, οι ετήσιες θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί κατά 1,8°C, ενώ, κατά μέσο όρο, υπάρχουν 23 περισσότερες «καυτές» ημέρες (25°C) και εννέα ακόμη «καυτές» (30°C) ημέρες τον χρόνο, σύμφωνα με την έκθεση.

Την ίδια στιγμή, αναφέρεται ότι το Παρίσι έχει βιώσει 50 καύσωνες από το 1947, ενώ τα ακραία θερμικά φαινόμενα έχουν αυξηθεί σε συχνότητα και ένταση ως αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης. Το 2003, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο –την ίδια περίοδο όπου θα διεξαχθούν οι επερχόμενοι Ολυμπιακοί Αγώνες– καύσωνας-ρεκόρ είχε ως αποτέλεσμα περισσότερους από 14.000 θανάτους στη Γαλλία. Ειδικότερα, επιβαρυντικό είναι το γεγονός ότι η καλοκαιρινή ζέστη εντείνεται στο Παρίσι λόγω του φαινομένου της Αστικής Θερμικής Νησίδας (Urban Heat Island), όπου οι αστικές περιοχές τείνουν να είναι θερμότερες από τις γύρω αγροτικές περιοχές.

«Εάν σημειωθεί κύμα καύσωνα και είναι παρόμοιο με το πρόσφατο στο Παρίσι, οι θερμοκρασίες θα μπορούσαν να πλησιάσουν τους 40°C. Σε αυτή τη θερμοκρασία, δεν συνιστώνται δραστηριότητες που περιλαμβάνουν μεταβολική παραγωγή θερμότητας παρά μόνον αν είναι σύντομης διάρκειας. Η κατάσταση θα είναι χειρότερη εάν η υγρασία και το ηλιακό φορτίο είναι σε υψηλά επίπεδα», όπως λέει στην «Κ» ο Μάικ Τίπτον.

Επιστημονικός συναγερμός για αθλητές και αθλήτριες

Πώς θα επηρεάσουν η θερμοκρασία και η υγρασία την επίδοση των αθλητών και των αθλητριών και γιατί οι επιστήμονες χτυπούν καμπανάκι; Η «Κ», πέραν του Μάικ Τίπτον, απευθύνθηκε στον Αναστάσιο Φιλίππου, καθηγητή Φυσιολογίας-Φυσιολογίας της Άσκησης στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, και στον Χρήστο Γιάνναρο, μεταδιδακτορικό ερευνητή στο ΕΚΠΑ και μέλος του meteo του Αστεροσκοπείου Αθηνών και κύριο ερευνητή και συντονιστή του Heat Alarm, μια συνεργασία του ΕΚΠΑ, του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ και του Αστεροσκοπείου.

Αμφότεροι οι ειδικοί επισημαίνουν την άμεση σύνδεση των περιβαλλοντικών συνθηκών με τις «υψηλές στροφές» της σωματικής άσκησης των αθλητών. «Βέβαια, μιλάμε για ελίτ αθλητές και αθλήτριες, οι οποίοι θα έχουν προετοιμάσει το σώμα τους –και ψυχικά– για μία τέτοια διοργάνωση και υπό τέτοιες συνθήκες», όπως λέει ο Αναστάσιος Φιλίππου. Ο Χρήστος Γιάνναρος συμπληρώνει ότι «η φυσική κατάσταση των αθλητών χαρακτηρίζεται κατά κανόνα καλή, και μάλιστα στα ίδια επίπεδα μεταξύ όλων των αθλητών και των αθλητριών».

Ωστόσο, όπως λέει ο Χρήστος Γιάνναρος, η έκθεση του ανθρώπινου οργανισμού σε υψηλές θερμοκρασίες και υψηλά επίπεδα υγρασίας, στον άνεμο και στην ακτινοβολία του Ηλίου δεν μπορεί παρά να επιβαρύνει την κατάσταση των αγωνιζομένων. «Η μυϊκή προσπάθεια μεταφράζεται σε άνοδο της θερμοκρασίας του πυρήνα του ανθρώπου, της οποίας τα φυσιολογικά επίπεδα είναι στους 36,8°C. Είναι η λεγόμενη ενδογενής θερμογένεση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να χάνεται το 75% της ενέργειας που παράγουν οι μύες, με τη μορφή θερμότητας», συμπληρώνει ο Αναστάσιος Φιλίππου.

Και ο οργανισμός αντιδρά, καθώς θέλει να αποβάλει την επιπλέον θερμότητα που παράγεται στο εσωτερικό του. Τι εργαλεία έχει ο οργανισμός μας για αντίστοιχες συνθήκες; «Αφενός, την αγγειοδιαστολή· είναι ένας μηχανισμός που εκθέτει περισσότερα σημεία του σώματος στο περιβάλλον, ώστε να αποβληθεί η θερμότητα. Αφετέρου, υπάρχει η θερμορύθμιση, όπου το σώμα παράγει ιδρώτα, η εξάτμιση του οποίου δημιουργεί ψύχος στον οργανισμό. Τέλος, το σώμα αντανακλά τη θερμότητα μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, του οποίου το πλάσμα, αφού βρεθεί στον μεσοκυττάριο αδένα, εξατμίζει το πλάσμα του, την υγρή του σύσταση», σύμφωνα με τον καθηγητή Φυσιολογίας-Φυσιολογίας της Άσκησης, που προσθέτει ότι αυτό το φαινόμενο προκαλεί ταχυκαρδίες, καθώς η καρδιά προσπαθεί να αποβάλει το ζεστό αίμα, μειώνοντας τον όγκο του.

Η εξέλιξη της υγείας ενός αθλητή όταν ασκείται ή αγωνίζεται όλο και πιο έντονα σε περιβαλλοντικές συνθήκες που καθίστανται όλο και περισσότερο δυσχερείς αναφορικά με τη ζέστη και την υγρασία.

Όλα αυτά, όμως, έχουν και την άλλη όψη τους. Αν η υγρασία του περιβάλλοντος είναι υψηλή, τότε δυσχεραίνεται η αποβολή του ιδρώτα ως παράγοντα ψύχους για το σώμα. «Η κορεσμένη σε υδρατμούς ατμόσφαιρα και η πιθανώς μεγαλύτερη θερμοκρασία του περιβάλλοντος από εκείνη του πυρήνα του ανθρώπου “στεγνώνουν” το σώμα», σύμφωνα με τον Αναστάσιο Φιλίππου. Έτσι, η παρατεταμένη εφίδρωση και εξάτμιση αφυδατώνουν τον οργανισμό, γεγονός που ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο έως και τη ζωή του αθλητή ή της αθλήτριας, καθώς μειώνονται οι ηλεκτρολύτες του οργανισμού.

Μία επιπλέον παράμετρο επισημαίνει ο Μάικ Τίπτον, αναφέροντας ότι «συνεπεία της θερμικής καταπόνησης, η απόδοση μειώνεται και το θέαμα ενός γεγονότος μειώνεται. Ακόμα και τα λιγότερο εντατικά αθλήματα μπορεί να επηρεαστούν αρνητικά από την απόσπαση της προσοχής λόγω της ζέστης».

Εντούτοις, υπάρχουν μοντέλα προβλέψεων, όπως λέει ο Χρήστος Γιάνναρος, τα οποία βοηθούν στην προετοιμασία των αθλητών και των αθλητριών, μέσω του λεγόμενου εγκλιματισμού, «δηλαδή της σταδιακής έκθεσής τους στις συνθήκες υπό τις οποίες θα διεξαχθούν οι Αγώνες», σύμφωνα με τον συντονιστή του Heat Alarm.

Βέβαια, ο Αναστάσιος Φιλίππου συμπληρώνει και ακόμα μία πτυχή. «Πρόκειται μεν για υπεραθλητές, δηλαδή για μια ιδιαίτερα καλοκουρδισμένη μηχανή, αν μπορούμε να τους αποκαλέσουμε έτσι, παρά ταύτα ο οργανισμός τους λειτουργεί στα όριά του. Οσο κι αν έχουν προσαρμοστεί, αγωνίζονται στα όρια των δυνατοτήτων τους. Οσο κι αν τους προειδοποιεί ο οργανισμός τους ότι πρέπει να σταματήσουν, είναι τέτοια η υπερδιέγερση, που αγνοούν αυτά τα σημάδια. Το ψυχοσωματικό στρες είναι μεγάλο».

«Αν με όλα αυτά η θερμοκρασία του σώματος ξεπεράσει τους 40°C, τότε οι αθλητές και οι αθλήτριες θα αντιμετωπίσουν θερμοπληξία, αφυδάτωση και η εφίδρωση του σώματος δεν θα λειτουργεί διόλου αποδοτικά», σύμφωνα με τον Χρήστο Γιάνναρο.

Οι προτάσεις για να αποφευχθούν τα χειρότερα

Η μελέτη των δύο καθηγητών του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ προτείνει, μεταξύ άλλων, τον «Εξυπνο Προγραμματισμό» των Αγώνων και τη «Διατήρηση της Ασφάλειας των Αθλητών και των Αθλητριών».

«Καλούμε τους διαχειριστές και τους υποστηρικτές του αθλητισμού να εκτιμήσουν τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει η ζέστη στο άθλημά τους, το επίπεδο απόδοσης και την ασφάλειά τους και να ασκήσουν πίεση, πρώτα και κύρια, για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και, στη συνέχεια, για ουσιαστικές προσαρμογές (π.χ. προγραμματισμός, τεχνολογίες ψύξης κ.λπ.). Δεν θέλουμε ένα σοβαρό περιστατικό για να προκληθεί η δράση μας· η πρόληψη θα ήταν πολύ πιο λογική», λέει στην «Κ» ο Μάικ Τίπτον.

Όπως μας εξηγούν περαιτέρω οι δύο Έλληνες ειδικοί που συμβουλευθήκαμε, συμφωνώντας με τις προτάσεις της προκείμενης μελέτης, η μετατόπιση αγωνισμάτων –ιδίως των πιο απαιτητικών, όπως είναι ο μαραθώνιος, για παράδειγμα, που προκαλεί τεράστια ποσά θερμότητας του οργανισμού– σε ώρες της ημέρας λιγότερο θερμές είναι μία καλή πρακτική. Παράλληλα, τα συνεχή διαλείμματα για ενυδάτωση με νερό και ηλεκτρολύτες είναι ενδεδειγμένα, ενώ ο εγκλιματισμός των αθλητών, ώστε να αντιμετωπίσουν το θερμικό στρες, κρίνεται μάλλον αναγκαίος.

Ο Αναστάσιος Φιλίππου συμπληρώνει ότι η ασφάλεια των αθλητών έγκειται και στην ενδυμασία τους. Όπως μας εξηγεί, χρειάζονται όσο το δυνατόν περισσότερο χαλαρά ρούχα και παπούτσια, ώστε η αγγειοδιαστολή να μην εμποδίζεται και η εφίδρωση να μην εγκλωβίζεται.

Η μετατόπιση αγωνισμάτων σε ώρες της ημέρας λιγότερο θερμές, τα συνεχή διαλείμματα για ενυδάτωση με νερό και ηλεκτρολύτες και ο εγκλιματισμός των αθλητών είναι καλές πρακτικές.

Πάντως, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι προτάσεις των καθηγητών του Πόρτσμουθ που συνέταξαν την έρευνα. «Πολλοί αθλητές δεν μιλούν ανοιχτά για τους κινδύνους ζέστης ή το περιβάλλον λόγω του φόβου ότι θα χαρακτηριστούν αδύναμοι ή θα κατηγορηθούν για υποκρισία επειδή ταξιδεύουν για μία τέτοια διοργάνωση. Αυτό πρέπει να αλλάξει για να επιτευχθεί πρόοδος – οι αθλητές πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να μιλούν για την εμπειρία τους με τις συνεχιζόμενες και μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ταυτόχρονα, ενώνοντας τις φωνές τους, οι αθλητικοί φορείς και οι αθλητές έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν σημαντικά το τρέχον αφήγημα αναφορικά με τη δράση για το κλίμα, ενώ ταυτόχρονα να εκπαιδεύσουν και να κινητοποιήσουν τους θαυμαστές τους προκειμένου να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους». Και καθώς, όπως είναι γνωστό, η κύρια αιτία της κλιματικής αλλαγής είναι οι εκπομπές από ορυκτά καύσιμα, «ο χώρος του αθλητισμού οφείλει να επανεξετάσει τη σχέση του με τις εταιρείες ορυκτών καυσίμων. Η χορηγία μπορεί να φέρει την απαραίτητη χρηματοδότηση, αλλά το μακροπρόθεσμο κόστος τέτοιων συνεργασιών πρέπει να επανεκτιμηθεί».

Η ανταπόκριση της ΔΟΕ

Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή έχει λάβει, όπως όλα δείχνουν, υπ’ όψιν της την κλιματική κρίση ως ιδιαιτέρως επιβαρυντικό παράγοντα και γι’ αυτό πρότεινε μια σειρά μέτρων για την προστασία της υγείας των αθλητών και των αθλητριών. Παράλληλα, αναγνώρισε τα υψηλά επίπεδα θερμοκρασίας ως ένα διογκούμενο πρόβλημα για τον αθλητισμό όπου Γης.

«Δυστυχώς, το επίπεδο του περιβαλλοντικού θερμικού στρες που βιώνουν οι ελίτ αθλητές και αθλήτριες θα συνεχίσει να αυξάνεται τα επόμενα χρόνια λόγω του συνδυασμού της αυξημένης επικράτησης, της έντασης και της διάρκειας περιόδων καύσωνα λόγω της κλιματικής αλλαγής αλλά και της παγκοσμιοποίησης του αθλητισμού που οδηγούν σε περισσότερους αγώνες που διοργανώνονται σε εξαιρετικά ζεστά κλίματα».

Οι συστάσεις της ΔΟΕ

1) Συνεργασία τοπικής οργανωτικής επιτροπής, εθνικών και διεθνών ομοσπονδιών, αθλητών και των συνοδών τους και της ιατρικής ομάδας.

2) Ο τοπικός διοργανωτής θα πρέπει να παρακολουθεί και να επικοινωνεί τις περιβαλλοντικές συνθήκες πριν και καθ’ όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης, να παρέχει επαρκή πάγο και ενυδάτωση και να προτείνει κατάλληλες εγκαταστάσεις μετριασμού του θερμικού στρες.

3) Ο αθλητής θα πρέπει να προετοιμαστεί ειδικά για τις αναμενόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες (π.χ. εγκλιματισμός στη θερμότητα), να διαχειριστεί την κατάσταση της υγείας του πριν από τον αγώνα και να σχεδιάσει την ενυδάτωση, την ψύξη, το ζέσταμα και την ένδυσή του σύμφωνα με τους κινδύνους που σχετίζονται με τις προβλεπόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες.

4) Οι ιατρικοί πάροχοι θα πρέπει να λαμβάνουν ειδική εκπαίδευση για τη διαχείριση της θερμοπληξίας, συμπεριλαμβανομένης της έγκαιρης αναγνώρισης και διάγνωσης, καθώς και της χρήσης ταχείας επιτόπιας ψύξης ολόκληρου του σώματος.

5) Οι διεθνείς ομοσπονδίες ενθαρρύνονται να αναπτύξουν συγκεκριμένες περιβαλλοντικές πολιτικές θερμότητας με σαφή οδό επικοινωνίας για το επίπεδο κινδύνου και τα σχετικά αντίμετρα (π.χ., χρησιμοποιώντας μια χρωματικά κωδικοποιημένη κλίμακα θερμικής καταπόνησης 1-5).

Πηγή: kathimerini.gr